ŻYWIECKI PARK KRAJOBRAZOWY
Żywiecki Park Krajobrazowy utworzony został na mocy Uchwały Nr XII/79/86 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Bielsku – Białej z dnia 13 marca 1986 roku. To najstarszy park krajobrazowy na terenie polskich Karpat. Powierzchnia Parku wynosi 358,70 km2. Cały obszar Parku jest otoczony strefą ochronną o powierzchni 217,90 km2.
Położenie
Żywiecki Park Krajobrazowy położony jest w południowej części województwa śląskiego. Pasma górskie na obszarze Parku tworzą trzy rozległe grupy górskie: tzw. „Worek Raczański” z kulminacją na Wielkiej Raczy (1236 m n.p.m.), grupa górska „grupa górska Lipowskiej i Romanki z najwyższym szczytem Romanką (1366 m n.p.m.), oraz cechujący się promienistym układem grzbietów rozróg Pilska (1557 m n.p.m.).
Budowa Geologiczna i rzeźba terenu
W okresie kredy i paleogenu powstały skały tworzące podłoże ww. obszaru. W końcowym okresie paleogenu zostały one sfałdowane, wypiętrzone i nasunięte na siebie, tworząc tzw. płaszczowiny. 80% terenu, w tym pasmo Wielkiej Raczy i grupę Pilska, obejmuje płaszczowina magurska. Dominujące tutaj piaskowce magurskie (skały) w odcieniu szarym, tworzą flisz karpacki i są odporne na wietrzenie. Mają zbitą konsystencję oraz budowę średnią lub gruboziarnistą. Pozostałe 20% obszaru Żywieckiego Parku Krajobrazowego tworzą utwory płaszczowiny śląskiej i podśląskiej.
Wody
Obszar Parku pokryty jest gęstą siecią potoków, natomiast dwie główne rzeki odprowadzające wodę z obszaru Parku to Soła i Koszarawa. W środkowych i dolnych biegach potoków występują liczne progi wodospadowe o wysokości przekraczającej 2 m, z których najwyższy (10 m) znajduje się na potoku Sopotnia Wielka. Najbardziej znane źródła na obszarze Parku to siarkowodorowe i siarczkowe wody w Złatnej, a także silnie zmineralizowane wody solankowe w Soli. Istotne są również młaki oraz torfowiska, zwłaszcza kompleks w rejonie Hali Cebulowej i Miziowej.
Szata roślinna
Zróżnicowanie wysokościowe terenu Parku powoduje, iż leży on w zasięgu czterech pięter roślinnych. Do wysokości ok. 600 m n.p.m. sięga piętro pogórza, niemal całkowicie zajęte pod uprawy rolne i zabudowę gospodarczą. Piętro regla dolnego (600 - 1150 m n.p.m.) zajmowała niegdyś prawie całkowicie buczyna karpacka, z dużym udziałem jodły oraz domieszką świerka i jawora. Obecnie ww. gatunki stanowią zazwyczaj tylko domieszkę w drzewostanach świerkowych. Najbardziej naturalny charakter ma piętro górnoreglowe (1150 - 1400 m n.p.m.) porośnięte przez zachodniokarpacką świerczynę górnoreglową. Drzewa mają tu często wiek 200 - 300 lat. Jedyny szczyt na terenie Żywieckiego Parku Krajobrazowego z piętrem kosodrzewiny (subalpejskim) to Pilsko (1557 m n.p.m.).
Na terenie Parku zostało stwierdzonych ponad 1000 gatunków roślin naczyniowych. Znaczna część gatunków wysokogórskich koncentruje się w piętrze kosodrzewiny, ale bardzo interesujące skupienia flory występują w rejonie źródlisk, wycieków i wysięków oraz wzdłuż płynących strużek wody, młak i torfowisk, również w obrębie regla górnego. Pilsko to trzeci, po Tatrach i Babiej Górze, obszar wysokogórskiej flory w Karpatach.
Świat zwierząt
Fauna Parku reprezentowana jest przez około 40 gatunków ssaków, ponad 100 gatunków ptaków lęgowych, 5 gatunków gadów, 12 gatunków płazów, 23 gatunki ryb oraz 1 gatunek minoga. Rozległe kompleksy leśne tzw. „Worka Raczańskiego”, masywu Pilska, Romanki czy Rysianki i Lipowskiej są ostoją dużych ssaków drapieżnych, reprezentowanych przez niedźwiedzie, wilki, rysie oraz borsuki. Licznie występują tu ssaki kopytne: dziki, jelenie i sarny. Na obszarze Parku występuje wiele rzadkich i ginących ptaków, między innymi kuraki leśne (głuszec i jarząbek), drapieżniki dzienne (jastrząb, kobuz, krogulec, myszołów, pustułka) i sowy (puszczyk, pójdźka, płomykówka i puchacz).
Gady reprezentowane są przez jaszczurkę zwinkę i żyworódkę, padalca oraz 2 gatunki węży: zaskrońca i jadowitą żmiję zygzakowatą. Obok gadów najlepiej poznaną grupę kręgowców stanowią płazy: traszka - górska, grzebieniasta, zwyczajna oraz (będąca endemitem karpackim) karpacka, ropucha szara i zielona, żaba zielona i brunatna, rzekotka drzewna, kumak górski i salamandra plamista.
Formy ochrony przyrody
Rozmieszczone na obszarze Parku rezerwaty przyrody obejmują fragmenty najlepiej zachowanych lasów regla dolnego i górnego, będących świadectwem różnorodności i bogactwa zbiorowisk leśnych. Najcenniejsze obszary leśne objęte są ochroną w postaci 10 rezerwatów przyrody: „Lipowska”, „Oszast”, „Pilsko”, „Pod Rysianka”, „Śrubita”, „Gawroniec”, „Romanka”, „Muńcoł”, „Butorza” i „Dziobaki”. Spośród licznych pomników przyrody warto wymienić m.in. Jaskinię Wickową, Jaskinię przed Rozdrożem, wodospad w Sopotni Wielkiej, stanowisko storczyków w Złatnej Hucie oraz pojedyncze drzewa lub grupy drzew. Ponadto utworzono użytki ekologiczne: „Hala Cebulowa”, „Hala Miziowa”, „Hala Kamieniańska”, „Stawek w Złatnej” i „Stowek na Kosarach pod Hyśkowcem”. Obszar Parku objęto również ochroną w ramach europejskiej sieci Natura 2000 (PLH240006 i PLB240002).
Walory kulturowe
Dziedzictwo kultury ludowej górali żywieckich cechuje bogactwo elementów, zarówno w sensie materialnym, jak i duchowym. Wraz z napływem ludności wołoskiej w XV w. rozwinęło się pasterstwo owiec, bydła, praca w lesie, flisactwo pozyskiwanego drewna, które spławiano aż do Krakowa. Sposób gospodarowania, metody zaspokajania podstawowych potrzeb biologicznych ludzi, wyznaczały ramy, przestrzeń i miejsce, jakie zajmowała kultura ludowa. Czynnikiem determinującym rozwój kultury ludowej były następujące po sobie pory roku, kalendarz prac polowych, układ świąt kościelnych. Trwałym elementem kultury górali żywieckich są sposoby wznoszenia domostw, budowania pasterskich szałasów, sposób ubierania się, pieśni, muzyka, tańce, gwara, wierzenia, interpretacja otaczającego ich świata, przyrody, wreszcie kwestie dotyczące życia pozagrobowego.