Projekt „Dobre praktyki w zakresie ochrony cennych przyrodniczo siedlisk i gatunków w PK ‘’Orlich Gniazd” nr FENX.0105-IW.01-0023/24.

Projekt realizowany w ramach działania FENX.01.05.Ochrona przyrody i rozwój zielonej infrastruktury priorytetu FENX.01 Wsparcie sektorów energetyka i środowisko z Funduszu Spójności programu Fundusze Europejskie na Infrastrukturę, Klimat, Środowisko 2021-2027.

Beneficjent: Województwo Śląskie

Podmiot realizujący: Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Śląskiego

Wartość projektu: 4 720 806,00 zł – dofinansowanie 4 012 685,10 zł (85%); wkład własny: 708 120,90 zł (15%)

Realizacja projektu: do 30.11.2029 r.

Wskaźniki:

1. Powierzchnia siedlisk wspieranych w celu uzyskania lepszego statusu ochrony – 71 ha.
2. Powierzchnia obszarów Natura 2000 objętych środkami ochrony i odtworzenia – 66,5 ha.
3. Powierzchnia obszarów chronionych i cennych przyrodniczo innych niż Natura 2000 objętych działaniami ochronnymi i odtwarzającymi – 4,5 ha.
4. Liczba wspartych form ochrony przyrody – 6.

Projekt ma na celu kompleksową ochronę, zachowanie, poprawę i odtworzenie cennych, unikatowych i zagrożonych wartości przyrodniczych, krajobrazowych, kulturowych
i historycznych Parku Krajobrazowego Orlich Gniazd i jego otuliny, poprzez realizację dobrych praktyk w zakresie ochrony czynnej. Projekt ma też na celu ochronę, zachowanie i odtworzenie najcenniejszych obszarów siedlisk otwartych oraz występujących w nich cennych, zagrożonych gatunków roślin i zwierząt w obrębie sześciu Ostoi Natura 2000: Olsztyńsko-Mirowska (240015), Złotopotocka (240020), Kroczycka (240032) oraz Środkowojurajska (240009), Dolina Białej Przemszy (PH240038), Pustynia Błędowska (PLH120014).

Realizacja projektu będzie prowadzona w oparciu o wypracowane wzorcowe metody ochrony siedlisk otwartych, stanowiące charakter dobrych praktyk. Kompleksowość działań przyczyni się do ograniczenia degradacji środowiska naturalnego oraz strat jego zasobów i zmniejszenia różnorodności biologicznej siedlisk nieleśnych. Poprzez działania ochronne zostaną
zachowane cenne i zagrożone gatunki roślin i zwierząt. Przyczynią się do zahamowania postępującego procesu sukcesji wtórnej oraz ograniczenia i eliminacji gatunków inwazyjnych
i ekspansywnych, stanowiących jedno z największych zagrożeń dla siedlisk otwartych m.in. muraw, łąk i torfowisk.

Sukcesja powoduje wkraczanie krzewów i drzew oraz rozprzestrzenianie się gatunków niepożądanych (inwazyjne i ekspansywne), co skutkuje osłanianiem skał (zmniejszenie walorów krajobrazowych) oraz ocienianiem tych powierzchni co prowadzi do ubożenia
i degeneracji fitocenoz (spadek bioróżnorodności). Główną przyczyną tego negatywnego procesu jest między innymi zaniechanie, tradycyjnych metod użytkowania, tj. wypasania, wykaszania czy wycinki. Ekspansywny rozwój zarośli i lekkonasiennych gatunków drzew eliminuje składniki flory budujące murawy, łąki, torfowiska zmniejszając liczebność ich populacji i możliwość regeneracji z glebowego banku nasion.

Konieczna była, jest i będzie ochrona czynna. Celem czynnych zabiegów ochrony przyrody jest zahamowanie niekorzystnych zmian w przyrodzie i krajobrazie oraz ubożenia bioróżnorodności tego obszaru.

Szereg kompleksowych działań wpłynie pozytywnie na przywracanie właściwego stanu siedlisk przyrodniczych (ekosystemów) i ostoi gatunków na obszarach chronionych. Projekt stanowić będzie pakiet informacji praktycznych „know-how” ochrony czynnej przyrody, które
z powodzeniem będą mogły być powielane i naśladowane w innych miejscach i projektach
 w Europie i Polsce.

Zaplanowany szereg dobrze skoordynowanych zadań w projekcie stanowić będzie podstawę osiągnięcia celów przedsięwzięcia, pozwoli osiągnąć zadowalający efekt krajobrazowy, przyrodniczy, kulturowy i historyczny. Przedsięwzięcie będzie miało znaczący wpływ na intensyfikację regionalnej strategii rozwoju zrównoważonego, planowania i gospodarowania przyrodą i krajobrazem. Region jurajski stanowi bardzo ważną enklawę na mapie Europy
i Polski, to obszar, w obrębie którego znajdują się wyjątkowe i specyficzne elementy środowiska przyrodniczego ożywionego i nieożywionego mające znaczenie dla zachowania jego unikatowości i swoistości. „Jura” i obszary przyległe z uwagi na swoją unikatowość zasługują na szczególną ochronę.

Grupami docelowymi (odbiorcami projektu) jest zespół osób zajmujących się i mających wpływ na ochronę przyrody, mającymi bezpośredni związek z przyjętymi celami projektu
i zapisami ochronnymi wynikającymi z zapisów i zaleceń wskazanymi w dokumentach strategicznych oraz kanonem zasad niedyskryminacji ze względu na posiadanie przez nie określonych cech. Projekt kierowany jest do lokalnych społeczności, turystów, samorządów terytorialnych i regionalnych, terenowych grup działania, środowisk i rad naukowych, organizacji pozarządowych, instytucji specjalizującej się w danej dziedzinie (m. in. formacje wspinaczkowe, speleologiczne), służb porządkowych, innych beneficjentów programów zajmujących się działaniami ochrony przyrody, instytucji dotujących ochronę przyrody i innych zainteresowanych. Projekt skierowany jest do każdej grupy wiekowej (dzieci, młodzież, osoby dorosłe i starsze) zgodnie z zasadami równości szans i niedyskryminacji ze szczególnym uwzględnieniem osób z niepełnosprawnościami - osób o szczególnych potrzebach (OzN).

Główne zadania projektu:

• Usuwanie podrostów drzew i krzewów w obrębie biocenoz ciepłolubnych.
• Prowadzenie wypasu zwierząt gospodarskich w obrębie biocenoz ciepłolubnych.
• Usuwanie niedojadów z obszarów ciepłolubnych.
• Usuwanie karpin z powierzchni siedlisk ciepłolubnych.
• Czynna ochrona poprzez uprzątnięcie nielegalnych wysypisk śmieci z obszarów biocenoz ciepłolubnych.
• Wykoszenie zmiennowilgotnych łąk trzęślicowych oraz ich wzbogacenie.
• Usuwanie gatunków inwazyjnych i ekspansywnych.
• Usuwanie podrostów drzew i krzewów w obrębie torfowisk przejściowych i terenów bagiennych.
• Monitoring przyrodniczy stanu „0” i właściwy.
• Wykonanie dokumentacji projektowej i technicznej, uzyskanie uzgodnień i pozwoleń.
• Ukierunkowanie ruchu turystycznego poprzez wykonanie zagospodarowania turystycznego w rejonie rezerwatu przyrody Smoleń i Doliny Wodącej i rejonu Doliny Białej Przemszy i Pustyni Błędowskiej.
• Organizacja 2-dniowej konferencji międzynarodowej podsumowującej projekt.
• Współpraca z podmiotami – organizacja spotkań z lokalną społecznością i rad naukowych.
• Monitorowanie realizacji projektu, utworzenie bazy GIS projektu.
• Czynna ochrona poprzez prowadzenie działalności prewencyjnej (patrole prewencyjne).
• Działalność edukacyjna projektu: organizacja 1-dniowych zajęć edukacyjnych m.in. „Warsztaty na wypasie”, terenowe zajęcia edukacyjne w obrębie Bagien Błędowskich, bezpieczeństwo na jurajskich szlakach w PKOG z usługą cateringową, organizacja jednodniowych pikników edukacyjnych „Uśpij ekrany – obudź aktywność i poznaj przyrodę – JURA NA WYPASIE”, organizacja konkursów ekologicznych „PARK-ujesz, przyrodę szanujesz” dla 5 grup wiekowych, szkolenia z zakresu ochrony przyrody
  i bezpieczeństwa na jurajskich szlakach.
• Produkcja filmu przyrodniczego w technologii 3D – „Dobre praktyki w zakresie ochrony cennych przyrodniczo siedlisk i gatunków w Parku Krajobrazowym Orlich Gniazd”.
• Wykonanie przewodników multimedialnych - „Jura dla wspinaczy i nie tylko”, „Szlakiem po Dolinie Wodącej", „Szlakiem po bagnach i lotnych piaskach".
• Działalność „mass media” – informacje na stronę internetową i portal społecznościowy Facebook, publikacje prasowe i radiowe, tablice informacyjno – edukacyjnych
• Zakup sprzętu do zadań terenowych - m.in. GPS geodezyjny z oprogramowaniem, dron
  z oprogramowaniem, aparat fotograficzny z obiektywem makro, projektor z mobilnym ekranem.

Efekty:

• Ochrona, zachowanie, poprawa i odtworzenie 65 ha cennych, unikatowych
  i zagrożonych siedlisk nieleśnych – muraw kserotermicznych (6210) i zarośli jałowca na murawach kserotermicznych i wrzosowiskach (5130).
• Ochrona, zachowanie, poprawa i odtworzenie 4,5 ha cennych, unikatowych
  i zagrożonych siedlisk nieleśnych – łąk trzęślicowych (6410).
• Ochrona, zachowanie, poprawa i odtworzenie 1,5 ha cennych, unikatowych
  i zagrożonych torfowisk przejściowych i trzęsawisk oraz występujących zbiorowisk szuwary turzycowe Caricetum gracilis, trzcinowe Phragmitetum communis, pałkowe Typhetum latifoliae, mozgowe Phalaridetum arundinaceae, tatarakowe Acoretum calami oraz szuwar kosaćcowy Iridetum pseudacori.
• Ochrona zagrożonych siedlisk oraz gatunków roślin i zwierząt na terenie 6 obszarów Natura 2000: Ostoja Olsztyńsko-Mirowska (PLH240015), Ostoja Złotopotocka (PLH240020), Ostoja Kroczycka (PLH240032), Ostoja Środkowojurajska (PLH240009), Dolina Białej Przemszy (PH240038), Pustynia Błędowska (PLH120014).
• Zahamowanie/zatrzymanie postępującego procesu sukcesji wtórnej na powierzchni 71 ha siedlisk otwartych.
• Ocena stanu zachowania siedlisk i gatunków projektu oraz ustalenie zmian
  w środowisku przyrodniczym poprzez prowadzenie monitoringu przyrodniczego.
• Ochrona jurajskich siedlisk przyrodniczych, zagrożonych antropopresją i intensywną penetracją oraz zwiększenie dostępności Parku Krajobrazowego Orlich Gniazd i otuliny poprzez ukierunkowanie ruchu turystycznego – wykonanie infrastruktury turystycznej w 2 węzłowych punktach (Dolina Wodącej, Doliny Białej Przemszy).
• Zachowanie dziedzictwa kulturowego – ochrona zagrożonych ras zwierząt gospodarczych, odtwarzanie pasterskiej kultury rolnej, podtrzymanie lokalnych tradycji i obyczajów związanych z gospodarką pasterską.
• Zmniejszenie zagrożenia antropopresją najcenniejszych obszarów poprzez działania prewencyjne w postaci patroli Służb Ochrony Przyrody, Policji, Lasów Państwowych, GOPR Jura.
• Zwiększenie rozwoju społeczno-gospodarczego regionu poprzez aktywizację lokalnej społeczności – mieszkańców, samorządów lokalnych, turystów, dzieci i młodzieży,
  a także pracowników służb porządkowych i organizacji pozarządowych, zgodnie
  z zasadami równości szans i niedyskryminacji, w tym dostępności dla osób
  z niepełnosprawnościami.