PARK KRAJOBRAZOWY LASY NAD GÓRNĄ LISWARTĄ
Idea utworzenia parku krajobrazowego na terenach doliny Liswarty została sformułowana przez przyrodników, pod kierunkiem prof. Janusza Hereźniaka. Park Krajobrazowy Lasy nad Górną Liswartą utworzono Rozporządzeniem Wojewody Częstochowskiego Nr 28/98 z dnia 21 grudnia 1998 roku dla ochrony walorów przyrodniczych, kulturowych i krajobrazowych doliny Liswarty.
Położenie
Park położony jest w północno - zachodniej części województwa śląskiego, na terenie powiatu lublinieckiego oraz częściowo częstochowskiego i kłobuckiego. Jego powierzchnia to 387,31 km2. Powierzchnia otuliny wynosi 124,03 km².
Budowa geologiczna i rzeźba terenu
Teren Parku posiada zróżnicowaną rzeźbę, z zaznaczającym się w środkowej części progiem Środkowojurajskim (Próg Herbski), z licznymi grzbietami i garbami (do wys. 335 m n.p.m.) opadającymi w kierunku rzeki Liswarty. Kolejne wyniesienie to górnotriasowy Próg Woźnicki z miejscami pagórkowatą rzeźbą terenu, m.in. w okolicy Cieszowej (wys. 305 m n.p.m.). Ziemie bogate w rudy żelaza pozwoliły na rozwój hutnictwa już pod koniec XIV wieku. Przeważają tu gleby bielicowe, rzadziej brunatne; sporadycznie czarne ziemie i mady.
Wody
Rzeka Liswarta, wypływa w okolicach wsi Mzyki na wysokości ok. 315 m n.p.m. i płynie przez cały teren Parku szeroką doliną, aż do wsi Niwki, gdzie opuszcza Park na wysokości ok. 230 m n.p.m. Najważniejsze dopływy to Olszynka, Kalinka, Turza i Potok Jeżowski (Młynówka). Cechą charakterystyczną Parku jest duża ilość antropogenicznych zbiorników wodnych, funkcjonujących jako stawy hodowlane.
Szata roślinna
Na terenie Parku występują gatunki rodzime stanowiące 83% ogółu roślin. Występuje tu ok. 855 gatunków roślin naczyniowych i 85 gatunków mszaków. Wśród roślin naczyniowych występują gatunki leśno-zaroślowe, ruderalne, nadwodne i bagienne oraz gatunki łąkowe. Spośród cennych gatunków roślin na terenie Parku
występuje m.in. bagno zwyczajne, grzybienie białe i północne, lilia złotogłów, pływacz zachodni, podrzeń żebrowiec, przylaszczka pospolita, salwinia pływająca, śnieżyczka przebiśnieg, wawrzynek wilczełyko, widłaczek torfowy, widłak goździsty i jałowcowaty oraz widłak wroniec. Ponadto rosną tu m.in. ciemiężyca
zielona, czosnek niedźwiedzi, kozłek bzowy, lepiężnik biały, liczydło górskie, narecznica górska i szerokolistna, parzydło leśne, przetacznik górski, przywrotnik nagi, starzec Fuchsa, starzec gajowy, świerząbek orzęsiony, trzcinnik owłosiony, turzyca zwisła. Subendemitem występującym na tym terenie jest brzoza czarna, rosnąca w leśnictwach: Cieszowa, Boronów i Dębowa Góra. Powierzchnia Parku to w około 60% tereny leśne.
Świat zwierząt
Podmokłe tereny Parku stanowią dogodny obszar występowania wielu gatunków zwierząt. Występuje tu 12 gatunków płazów: grzebiuszka ziemna, kumak nizinny, ropucha: szara, paskówka i zielona, rzekotka drzewna, traszka grzebieniasta i zwyczajna, a także żaby: jeziorkowa, moczarowa, trawna i wodna. Liczne zbiorniki wodne to miejsce gniazdowania wielu ptaków. Występuje tu m.in: bączek, bąk, bocian biały i czarny, błotniak łąkowy, stawowy i zbożowy, cyranka, czapla biała i siwa, dudek, dzięcioł czarny i zielonosiwy, kania czarna, lelek, łabędź krzykliwy i niemy, muchołówka mała, orlik krzykliwy, płomykówka, rybołów, ślepowron, trzmielojad, włochatka, zimorodek i żuraw. Duża lesistość Parku to kryjówka dla takich gatunków jak: lis, jenot, gronostaj, tchórz, łasica, kuna leśna i domowa. Ślady zgryzów nad licznymi wodami - to miejsca bytowania bobrów; a w jednym z potoków w latach 2002-2007 stwierdzono występowanie raka szlachetnego.
Formy ochrony przyrody
Utworzono tu 4 rezerwaty przyrody: Cisy nad Liswartą i Cisy w Łebkach w celu ochrony stanowiska cisa pospolitego oraz chronionych gatunków roślin, rezerwat Rajchowa Góra dla zachowania lasu mieszanego naturalnego i Łęg nad Młynówką dla zachowania biocenoz leśnych, wodnych w postaci naturalnego lasu
łęgowego. Na terenie Parku istnieje też 5 użytków ekologicznych: Bagno w Jeziorze w gminie Wręczyca Wielka - torfowisko przejściowe, Bagienko w Pietrzakach w gminie Herby - torfowisko niskie, Jeziorko w gminie Konopiska - torfowisko przejściowe i zbiornik wodny, Brzoza w gminie Kochanowice - utworzony w celu zachowania ze względów przyrodniczych, naukowych, dydaktycznych i krajobrazowych zbiornika wodnego ze stanowiskami regionalnie rzadkich i ustępujących gatunków roślin i zwierząt, Żwirowiska w Cieszowej zlokalizowany w gminie Koszęcin to ochrona ekosystemów hydrogenicznych. W granicach Parku i jego otuliny zlokalizowanych jest około 59 pomników przyrody. Najczęściej są to pojedyncze drzewa, ale jest i stanowisko krzewów - różanecznika katawbijskiego na terenie ścieżki dydaktycznej „Na Brzozę” w gminie Kochanowice. Ciekawostką Parku jest pomnik przyrody nieożywionej, tzw. Diabelski Kamień w Olszynie w gminie Herby.
Walory kulturowe
Park Krajobrazowy Lasy nad Górną Liswartą kryje wiele ciekawostek historycznych. Jest to osiem obiektów z rejestru zabytków m.in. kościół p.w. Matki Bożej Różańcowej w Boronowie z 1611 roku, który jest najstarszym drewnianym kościołem na Śląsku, zbudowanym na planie krzyża greckiego; kościół p.w. Św. Marcina w Cieszowej, zbudowany w 1751 roku; drewniany młyn wodny we wsi Kluczno z połowy XIX wieku oraz fabryka fajek we wsi Zborowskie z XVIII wieku. Cenną atrakcją na szlakach turystycznych Parku są kapliczki np. drewniana kapliczka p.w. Św. Barbary w Boronowie z 1740 roku oraz kapliczka murowana z XIX w. z drewnianą figurą św. Jana Nepomucena w Lisowie, gdzie do dziś bije dzwon, gdy kondukt żałobny zmierza na cmentarz. Wśród innych, cennych kulturowo obiektów warto wymienić pałac w Kochanowicach i zabytkowy budynek z dachem naczółkowym, w którym mieści się Ośrodek Edukacyjny ZPKWŚ w Kalinie.